Хатырыкская сельская модельная библиотека им. М.А.Охлопковой

Бүгүн сэтинньи 11 күнүгэр биһиги биир дойдулаахпыт саха норуотун чулуу уола Максим Аммосов ыкса доҕоро, саха литературатын төрүттээччи, төлөннөөх революционер, биллиилээх общественнай деятель, учуонай Былатыан Ойуунускай төрөөбүт күнэ.

Бүгүн эһиги болҕомтоҕутугар биһиги библиотекабыт фондатыгар харалла сытар элбэх ахсааннаах паапкалартан Былатыан Ойуунускай Махсыымныын доҕордоһууларын туһунан Мария Охлопкова, Евгения Дьяконова муспут баай матырыйаалыттан билиһиннэрэбит.  

 Былатыаннаах Махсыым доҕордоһуулара Дьокуускай куоракка 4 кылаастаах училищеҕа үөрэнэ сырыттахтарына саҕаламмыта, бэйэ бэйэлэрин сөбүлэһэн доҕордоспуттара уонна ол доҕордоһуулара олохторун тиһэх күнүгэр дылы салҕаммыта. Оччолорго Максим 14, Платон 17 саастаахтара.

Учуутал семинариятыгар үөрэнэр кэмнэригэр доҕордоһуулара салҕаммыта. Иккиэн кистэлэҥ литературнай куруһуокка сылдьыбыттара, үөрэхтэригэр үчүгэйдэрэ, бииргэ олороллоро, иккиэн ырыаһыт, үҥкүүһүт, музыкант, ойууһут этилэр, драмаҕа, постановкаларга оонньууллара, дьону түмэ тардар уртаы дьоҕурдаахтара, сытыы тыллаах бастыҥ араатардар этилэр.

Максимнаах Платон училище үөрэнээччилэригэр литературнай куруһуок тэрийбиттэрэ, онтулара кистэлэҥ этэ. Соруга нуучча литературатын ааҕан дьүүллэһии, сахалыы остуоруйаны, олоҥхону истии, бэйэ сурууйаларын ааҕыы, сахалыы сурунаал таһаарыы, нуучча улуу суруйааччыларын А.С.Пушкин, М.Ю.Лермонтов, И.С.Тургенев, Л.Н.Толстой уо.д.а. айымньыларын сөбүлээн ааҕаллара. В.Г.Белинскэй, Н.Г.Чернышевскай айымньыларын ырыталлара.

Е.А. Дьяконова суруйуутуттан

 

1919 с. аатырбыт «Син биир буолбаат?» диэн Максим Аммосовка анаммыт хоһоонун суруйбута.

Бу хоһоонун Былатыан Казанка диэн дэриэбинэҕэ сыылкаҕа баран иһэн күрээн Томскайга тиийэн учууталлыы олорон  доҕоруттан сурук  тутан баран эппиэт курдук суруйбута. Ону маннык диэн суруйбута баар : “ Аммосов биһикки учуутал буоламмыт Томскай уезка тахсыбыппыт: Кини – Ново-Кусковскай диэн дэриэбинэҕэ, мин Казанка диэҥҥэ. Кини икки-үс нэдиэлэ буолаат, күрээбитэ Россияҕа. Мин харчым, докумуонум суох буолан олорон хаалбытым. Барарыгар кэриэс сурук суруйбут этэ: “Уоттаах тылгын чаҕырытыма, модун санааҕын төлөрүтүмэ”, – диэн. Көскө да барбыт абабар уонна кини кэриэс суругар хоруйдаан, ырыа суруйбутум”. Автор (С.П.Ойунская)  манна “Син биир буолбаат?!!” диэн М.К.Аммосовка анаан суруйбут хоһоонун этэр. Ойуунускай. Көҥүл ырыата кинигэттэн с396

Былатыан Ойуунускай

СИН БИИР БУОЛБААТ?!!

(Максим Кирович Аммосовка)

Аар – татай! Алаата оҕолор!

Аан – ийэ дойдубут үрдүгэр,

Саха хамначчытын иннигэр

Сардаҥалаах ааны аһаарыбыт,

Күүрээннээх мөккүөрү күүрдэммит,

Күүстээх үлэни үлэлээммит –

Хараҥа олох халбарыйарын иннигэр

Ханна да бараммыт

Хара хааммыт тохторо

Син биир буолбаат?!!

Сир үрдэ киэҥ –

Үлэлиирбит курдук үлэлиэхпит,

Үрүҥнэри кытта мөккүһүөхпүт…

Өрөгөйдөөх өрөбөлүүссүйэ иннигэр

Өстөөхтөн өлөр да күннээх буоллахпытына

Төрөөбүт ийэ буор сирбитигэр

Төннөн, өлбөтөхпүтүн даа! – диэммин

Хомойорбун билбэппин,

Хоргутарбын көрбөппүн.

Социализм идеятыгар,

Соргулаах олох иннигэр

Ханна да бардахха,

Хандалы да кэттэххэ,

Аан ийэ дайдыбытыттан

Арахсыбыппыт да иһин,

Уоттаах улуу модун санаабыт

Уҕарыйыа дии санаабаппын.

Аарт – татай! Алаата оҕолор!

Аныгы уол оҕо барахсан

Аан – ийэ дайдым далбарыттан

Арахсар күнүм кэллэҕэ диэн

Санааҕа – онооҕо ылларан,

Санньыйыаҕа дии санаабаппын.

Хай да сиргэ барара,

Ханна да баран үлэлиирэ

Син биир буолбаат?!!

Сир үрдэ киэҥ –

Үрүҥү үнтү тэпсэргэ

Үҥүү, батас өргөстүөхпүт,

Аймах – билэ дьоннорбутуттан

Араардахтара абатын диэммит.

Хомуньуус баартыйа барахсан

Хотойдуу хоодуот, хоһуун оҕолоро

Кэнтиккэ да охтуохпут буоллар,

Кэрээнэ суох кэпсэтэр дьон буолуохпут.

Хараҥа олох халбарыйарын иннигэр

Ханна да сылдьаммыт

Хааммыт тохторо

Син биир буолбаат?!!

Сир үрдэ киэҥ-

Аан ийэ дайдыбытыттан

Арахсыбыппыт да иһин,

Уоттаах улуу модун санаабыт

Уҕарыйыа дии санаабаппын.