Хатырыкская сельская модельная библиотека им. М.А.Охлопковой

Кистэлэҥ күүс

Далбар Хотун сурунаалтан

Инчэҕэй эттээх, тэбэр сүрэхтээх дьон буоларбыт быһыытынан, үүнэр сылга туох күүтэрин билиэх-көрүөх баҕабыт баһаам. Дьөһөгөй сыла туох үчүгэй, мөкү өрүттэрдээх буолуоҕай? Ол туһунан айылҕаттан айдарыылаах, чараас эйгэлээх кэрэ аҥаардар маннык кэпсииллэр.

АЙАР-ТУТАР ДЬОНУ СИТИҺИИ КҮҮТЭР

  Экэниэмикэҕэ быстарыы тыҥаан иһэрин үгүскүт билэ-көрө, сэрэйэ сылдьар буолуохтааххыт. Ол курдук, сыана өссө ыарыаҕа, олохпут-дьаһахпыт кытаатан иһиэҕэ.
Элбэх айдааннаах-куйдааннаах мунньах буоларын көрөбүн. Онтон сылтаан дьиэҕит иһигэр хайдыһымаҥ, иллээх буолуҥ.

Энэргиэтикэҕэ эмиэ хааччахтааһыннар баар буолуохтара.
Харчыгытын кыра бааннарга уурдарымаҥ диэн сүбэлиибин. Сыыппара харчы күүскэ киириэҕэ.
Үүнэр сыл айар-тутар дьоҥҥо ситиһиилээх буолуоҕа. Илиинэн уһаныы сайдыаҕа. Олохтоох оҥорон таһаарыы күүһүрүөҕэ.
Үп-харчы өттүгэр дириҥ билиилээх буоларгыт ирдэнэр. Хамнас, көмө харчы (босуобуйа) үрдүөҕэ. Ол эрээри ыарыы турар сыананы ситиэ суоҕа. Үгүс саҥа тутуулар олоххо киириэхтэрэ. Тыа хаһаайыстыбатын күүскэ өйүөхтэрэ.
Аныгы үйэ сиэринэн саҥа, сонун үөрэххэ, билиигэ-көрүүгэ дьулуһуҥ. Аныгы технология, оҥоһуу өй (искусственнай интеллект) сайдыаҕа. Ол иһин оҕону бу эйгэҕэ угуйар ордук.
Оттон айылҕаҕа тахсар уларыйыылар туһунан кэпсиир буоллахха, сир хамсааһына элбиирин, ирбэт тоҥноох, муустаах сирдэр ириилэрэ күүһүрэрин көрөбүн. Инньэ гынан, ууга барыы тахсыан сөп. Сорох сирдэргэ кураан буолар кутталлаах. Кыһын олус сылаас күннэр туруохтара. Тыал-куус, буурҕа да түһүөҕэ. Күн-дьыл туруга эмискэ итийэн, соһуччу тымныйан ылаттыаҕа. Урут биллибэтэх ыарыылар күөдьүйүөхтэрин сөп. Онон куту-сүрү, эти-сиини көрүнэ, чэгиэн туругу ыһыктыбакка сылдьыахха наада.
Түмүкпэр сахалар түмсүүлээх буолуохха, бэйэ-бэйэбитин харыстаһыахха, өйдөһүөххэ диэн ыҥырабын. Тылбытын уонна итэҕэлбитин өрө тутан, ыаллыы олорор атын омуктары кытта эйэлээхтик этэҥҥэ олоруохха диэн алгыс тылбын аныыбын. Кэлэн иһэр Саҥа дьылынан!

Мари Сырдык Күүс, көрбүөччү-бөлүһүөк, урбаанньыт, уопсастыбанньык, блогер 

ТЫА СИРИГЭР ТАЛАҺЫЫ КҮҮҺҮРҮӨҔЭ 

Дойду үрдүнэн кириисис дириҥээн иһэрин көрөбүн. Оттон Сахабыт сиригэр тыа хаһаайыстыбата күүскэ сайдыаҕа. Ону дьон өйдөөн эрэр. Ол иһин тыа сиригэр көһүү элбиэҕэ, дьон чуумпуга талаһара күүһүрүөҕэ. Бэйэ оҥорор аһа-үөлэ, мала-сала сыаналанар буолуоҕа.
Айылҕаҕа сыһыан туһунан кэпсиир буоллахха, айылҕаттан ылалларын эрэ билэр, алдьатар, айгыратар дьон эппиэттиир кэмнэрэ кэлбит. Кинилэр туһаммыттарын саҕаны үтүөнэн төнүннэриэхтээхтэр. Айылҕаны харыстааһыҥҥа эбэтэр уопсастыбаны сайыннарыыга үлэ ыытыахтаахтар.
Сайдыы экологияны кытта ыкса ситимнээх буолуоҕа. Сири-дойдуну харыстыыр туһунан аан дойду таһымыгар толкуйдуур буолуохтара. Быһа түһэн олох инникини өтө көрөр буоллахха, аан дойду дьоно бары биир омук курдук буолуохтаахпыт.

Килиимэт уларыйыыта көстөр. Ол айылҕа бэйэтин көмүскэнэр быһыыта. Сиргэ наһаа элбэх хайа барыы баар. Кэккэ тас дойдулар ууга баралларын көрөбүн. Оттон биһиэхэ уу да кэлиэн, уот да туруон сөп. Онно бары өттүнэн бэлэмнээх буоларбыт ирдэнэр.
Үөрэххэ киирии кытаатан иһэрин көрөбүн. Тоҕо диэтэххэ, хааччахтааһын элбиэҕэ. Билигин хас биирдии киһи үрдүк үөрэхтээх, сорохтор хастыы эмэ идэни баһылыыр буоллахтарына, кэлин кириисис содулуттан үөрэх төлөбүрэ үрдээн, үөрэххэ киирии уустуктурдаах буолуоҕа.
Сахалар тылбытын, итэҕэлбитин илдьэ сырыттахпытына эрэ сайдыахпыт. Төһө да судургутук иһиллибитин иһин, чахчы оннук. Бу эйгэҕэ үлэлиир дьон элбиэхтэрин, олохтоохтор өйдөрө-санаалара уларыйыан наада. Кыралаан оннукка баран иһэрбит үөрдэр. Кэлэн иһэр Дьөһөгөй сылынан!

Сахаяна Алексеева, удаҕан

ЫАЛ БУОЛУУ ЭЛБИЭҔЭ

Саҥа сыл нэгирэ ааһан эрэр сыл күһүнүттэн номнуо биллэн барар. Уоттаах-төлөннөөх Дьөһөгөй сыла олус дохсун, түргэн нэгирдээх. Ол иһин сыыдам туттуулаах, тобуллаҕас өйдөөх, быһаарыныыны түргэнник ылынар дьоҥҥо ситиһиилээх сыл буолуоҕа.
Үлэ тэрилтэлэригэр үгүс уларыйыылар тахсыахтара. Сарбыйыы (сокращение) буоларын көрөбүн. Өскөтүн эйигин үлэҕиттэн уураттахтарына, ону холкутук ылына сатаа. Ол аата үөһээлэр анаммыт суолгар сирдииллэр.
2024–2025 сылларга арахсыы элбэх эбит буоллаҕына, үүнэр сылга ыал буолуу элбиэҕэ.

Саҥа кэм сүрүн ирдэбилэ – сүрэх этэринэн олоруу. Ол аата киһи ис дууһатын истэ үөрэниэхтээх. Оттон урукку кэмҥэ (2019 сылга диэри) ордук тугу толкуй дуурбутунан, төбөбүтүнэн олорбуппут. Ол аата бэйэни күһэйии буолар. Саҥа кэмҥэ оннук гынар кыахпыт суох.

2026 сылга урукку нэгир сүтэр. Ол иһин олоҕу саҥалыы олорор улахан суолталаах. Оччоҕо дууһалыын чэпчиигин уонна сүрэххэр махтал, таптал уйаланар.
Дьоммор-сэргэбэр сүбэм:

— элбэхтик айылҕаҕа, уу таһыгар күүлэйдээҥ, дьаарбайыҥ;

— медитациялааҥ;

— спордунан дьарыктаныҥ;

— сөбүлүүр эйгэҕитигэр, айар үлэнэн дьарыктаныҥ;

— бэйэҕитин күүһүрдэ сылдьыҥ.

— төрүт култуураны, үгэстэри үөрэтэн саҕалааҥ, холобур, күнү көрсүүнү, төрүт аһы астааһыны, сири-уоту аһатыыны, төрүт бырааһынньыктар суолталарын.
Тугу саныыгыт да, ону тардан ыларгытын өйдөөҥ. Бэйэҕитигэр эрэллээх буолуҥ, бэйэҕитин таптааҥ. Өбүгэлэргитигэр уонна олоххо махталлаах буолуҥ. Саҥа дьылынан, саҥа дьолунан!

Сайдыына Күн Саарын, удаҕан

МОДУН АРАССЫЫЙА ИННИН БИЭРИЭ СУОҔА

Үүнэр сылга туох күүтэрин туһунан көрүүлэрбин кылгастык кэпсээтэххэ маннык. Буола турар анал байыаннай дьайыы уоскуйууһу. Владимир Зеленскэй балаһыанньата мөлтөөн, бэринэн кэбиһиэн баҕарар курдук. Кинини кэмсинии санаалара үүйэ-хаайа туталлар. Оттон Владимир Путин атын дойдулар салайааччыларын кытта көрсүһэрэ, илии тутуһара көстөр. Арай, Индия, Америка, Европа тоҥуй соҕустар. Биһиги дойдубутугар уруккуттан соччото суох сыһыаннарын истэригэр тута сылдьан баран, анал байыаннай дьайыы саҕаламмытыгар, дьэ, онтуларын этэр-тыынар, дойдубут аатын-суолун түһэрэр кыахтаммыттарыттан үөрэр курдуктар. Ол да буоллар, модун Арассыыйа иннин биэриэ суоҕа. Анал байыаннай дьайыы 2027 сылга түмүктэнэр диэн көрөбүн. Ол кэнниттэн биһиги дойдубут уонча сыл атын байыаннай дьайыыларга кыттыһыа суоҕа.
Дьиэни-уоту ылыыга оҕото суох дьиэ кэргэҥҥэ кэккэ бырагыраамалар, ыччакка аналлаах судаарыстыбаннай өйөбүллэр баар буолуохтара. Ол, биллэн турар, инникигэ эрэли үөскэтиэ.
Төлөбүрдээх үөрэх сыаната үрдүөҕэ. Оҕолор атын куораттарга үөрэнэ бараллара элбииһи. Күөх төлөн сыаната эмиэ үрдүөн сөп. Оттон ас-үөл сыаната биир тэҥ курдук. Мэдиссиинэ биллэрдик тупсууһу. Бу эйгэҕэ күүстээх салайааччылар олоруохтара, хонтуруол күүһүрүөҕэ. Доруобуйаны уонна быраабы харыстыыр уорганнар көдьүүстээх үлэни көрдөрүөхтэрэ.
Бүддьүөт үлэһиттэрин хамнаһа үрдүүрэ көстүбэт. Инньэ гынан, саҥа идэлэри баһылаан, онлайн үлэлиир дьон элбиэҕэ. Ордук Кытайы кытта үлэҕэ харчы хамсыыра көстөр.
Арассыыйа сирэ өссө улаатыа диэн көрөбүн. Ону таһынан, «суол арыллан» ханна эмэ көһүөхтэрин, кэлиэхтэрин-барыахтарын баҕарар дьоҥҥо кыах бэриллиэ.
Сайын Өлүөхүмэ, Нерюнгри, Амма уонна Нам улуустара ойуур баһаарыттан ордук сэрэхтээх буолуохтарын наада.
Оһуохайдыы сылдьар дьону көрөбүн. Айар кэлэктииптэр саха култууратын көрдөрө, билиһиннэрэ айанныыллара, күрэстэргэ кыттан миэстэлэһэллэрэ көстөр. Өбүгэлэрбитин кытта ситими күүһүрдүөх тустаахпыт. Тоҕо диэтэххэ, күннээҕинэн олорор дьон олус элбэх диэн көрөбүн. Саҥа сылга бары кэрэни, үтүөнү, этэҥҥэ буолууну баҕарабын!

Ника Тимофеева, көрбүөччү